Tanımadığımız Ankaranın müxtəlif sivilizasiyaların izlərini özündə birləşdirən mədəni mirası - REPORTAJ

Türkiyənin Turizmin İnkişaf etdirilməsi Agentliyinin (TGA) dəvəti ilə UNESCO-nun Ümumdünya İrsinin İlkin Siyahısına daxil edilmiş, məmurlar şəhəri kimi ün salmış Ankaraya yollanırıq. "Go Türkiye" proqramı çərçivəsində qardaş ölkənin tarix və mədəniyyət abidələrini tanıtmaq, turizm potensialını media vasitəsilə dünyaya çatdırmaq üçün beş gün ərzində dörd fərqli şəhəri ziyarət etmək nəzərdə tutulur. Bu minvalla səhər saatlarında Ankaraya çatırıq.

Təyyarədən enən kimi əllərində məlumat lövhələri ilə agentlik əməkdaşları bizi qarşılayır. Yol yorğunu olduğumuz üçün bələdçimiz bizə hoteldə dincəlməyə imkan yaradır, lakin vaxtımız dar, görməli yerlər isə çoxdur. Bu səbəbdən də istirahət məkanlarında vaxt itirmədən ölkənin ən böyük kitabxanası olan Prezident Milli Kitabxanasına üz tuturuq.

Ərazi o qədər böyük və canlıdır ki, insan yaddaşına hansı hissəni köçürməli olduğunu bilmir. Elə buna görə də təkcə ənənəvi Səlcuqlu, Osmanlı motivləri və müasir elementlərin harmoniyasını təşkil edən, ağ və yaşıl mərmərlə bəzədilmiş kitabxananın qapısına çatmağımız 15-20 çəkir. Binaya daxil olanda isə artıq dörd ilə ərsəyə gətirilən bu məkanla tanışlığa azı 2-3 saat vaxtımızın gedəcəyini anlayırıq. Bələdçimiz deyir ki, kitabxananın planlaşdırılmasına 2015-ci ildə başlanılıb və cəmi bir il sonra inşa prosesinə start verilib. 2020-ci ildə isə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın və bəzi türk dövlətlərinin rəsmi şəxslərinin iştirakı ilə açılış baş tutub.

Eyni vaxtda 5500 nəfərə xidmət göstərən kitabxana 125 min kvadratmetr qapalı ərazini əhatə edir. Mərtəbələrdəki rəflərin ümumi uzunluğu 209 kilometrə çatır və bu kitabxananı digərlərindən fərqləndirən təkcə həcmi yox, həm də nadir əsərlərin qorunub-saxlandığı, tarixi abidələrin nümayiş etdirildiyi bir muzey kimi fəaliyyət göstərməsidir. Bələdçimizin sözlərinə görə, buranın ən maraqlı yerlərindən biri "Şəfaxana" adlandırılan zirzəmisidir. Çünki orada parçalanmış materiallar cild halına salınır, nadir kitablar bərpa olunaraq keçmişin ruhunu gələcəyə daşıyır.

Məkan tələbələr üçün nəzərdə tutulsa da, yolunu buradan salan hər kəsin oxuması və işləməsinə imkan yaradılır. Burada 2,5 milyondan çox çap olunmuş kitab, 1,2 milyon isə elektron kitab mövcuddur, həmçinin 300 milyondan çox məqalə və hesabat saxlanılır. Kitabların evə aparılmasına icazə verilməsə də, istəyən hər kəs gəlib mütaliə ilə məşğul ola bilir. Ancaq heç də bütün kitablar gələnlər üçün əlçatan deyil. Belə ki, burada yerləşən "nadir əsərlər" zalında dünyada ikinci nüsxəsi olmayan əlyazmalar mühafizə olunur. Onlara isə ancaq aidiyyəti quruma rəsmi müraciət edildikdən və Türkiyə Prezident Administrasiyası tərəfindən ona müsbət cavab verildikdən sonra baxmaq mümkündür. Bununla belə, bəzi nadir kitablar rəqəmsallaşdırılıb və oxumaq üçün salondakı kompüterlərə yerləşdirilib. Ümumilikdə bu salonda 50 min nadir əsər və onların rəqəmsallaşdırılmış formatlarından ibarət kolleksiyasının olduğunu öyrənirik.

Kitabxanaya indiyədək müxtəlif ölkələrdən 134 dildə materiallar gətirilib. Tikilinin ən maraqlı və füsunkar salonlardan biri və bəlkə də, birincisi isə 224 nəfərlik tutuma və təxminən 200 minlik kitab kolleksiyasına malik "Cihanümma" zalıdır. Zalda Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin Mədəniyyət İşləri Baş İdarəsi ilə birgə əməkdaşlıq çərçivəsində 100-dən çox ölkədən kitablar oxuculara təqdim olunur. Burada əsas diqqəti "Cihannüma" zalının günbəzi çəkir, çünki o, Prezident emblemində təsvir olunmuş türk dövlətlərini təmsil edən 16 sütunla dəstəklənir. Elə salonun girişində də dərhal Türk dövlətlərinə və bütövlükdə Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) ayrılan guşə nəzərə çarpır. Burada Türk dövlətlərinin hər biri üçün bir rəf ayrılıb və həmin dövlətlərin bayraqları altında öz ana dillərində kitablar oxuculara təqdim olunur. Azərbaycan guşəsini və ana dilimizdə kitabların nümayişini görmək isə ürəyimizi bir ayrı oxşayır.

Günün 24 saatı açıq olan bu kitabxanada "Araşdırma" və "Gənclik" salonları, "Nəsrəddin Hoca" uşaq zalı kimi bölmələr də fəaliyyət göstərir. Həmçinin böyük bir konfrans salonu var ki, kitabxana əməkdaşının verdiyi məlumata görə, buradan Türk dövlətlərinin Türkiyədəki səfirlikləri, xarici ölkələrin diplomatik nümayəndəlikləri iclas keçirmək üçün istifadə edirlər.

Burada gəlmədən əvvəl gəzib görməyi ən çox istədiyim ikinci salon isə Sərgi zalı idi. Çünki sözügedən zalda Dəməşq, Qahirə, Mədinə, Bağdad, Buxara, Səmərqənd, Bursa, İstanbul kimi sivilizasiyaların beşiyi olmuş tarixi şəhərlərdən, eləcə də dünyanın bir çox yerlərindən olan elm və sənət əsərləri nümayiş etdirilir.

Xoşbəxtlikdən, ziyarətimiz zamanı Türkiyəyə səfər edən bir çox insanın görmək arzusunda olduğu, 65 il sonra Türkiyəyə qaytarılan Roma imperatoru Mark Avrelinin bürünc heykəlini gördük. Tarixi eramızın II–III əsrlərinə söykənən bu heykəl antik dövrün nadir nümunələrindən hesab olunur. Ona görə də Anadolu ərazisində aşkarlanmış ən qiymətli bürünc tapıntılardan sayılır. Təəssüf ki, heykəl ötən əsrin 60-cı illərində qaçaqmalçılıq yolu ilə ölkədən çıxarılıb. Növbəti illərdə isə bir neçə fərqli kolleksiya sahibinin əlinə keçsə də, ən sonda ABŞ-nin Klivlend İncəsənət Muzeyinin kolleksiyasına daxil olunub. Lakin Türkiyə uzun hüquqi proseslərdən sonra onun geri qaytarılmasına nail olur və hazırda da həmin heykəl gözəlliyi ilə sərgi salonunu bəzəyərək ziyarətçi axınına səbəb olur.

Kitabxananı kəşf etmək və mövcud gözəlliklərə tam nəzər yetirmək üçün 2-3 saat yetərli olmasa da, sadalanan gözəllikləri gördükdən sonra növbəti məkanlara baş çəkmək üçün buradan ayrılmaq məcburiyyətində qalırıq. Dönüşdə onu da öyrənirəm ki, Prezident Milli Kitabxanasında tələbələr gündə bir neçə dəfə ödənişsiz qida və su ilə təmin edilirlər. Yəni səliqə-səhman, kitab bolluğu bir tərəfə, tələbələrin buraya yol qət edib gələrkən qida barədə düşünməklərinə də ehtiyac qalmır. Bu gözəlliklər fonunda insanları təhsil almağa təşviq edən belə bir kitabxananın tezliklə Azərbaycanda da təsis edilməsi arzusu ilə növbəti məkana yollanırıq.

Növbəti dayanacaq nöqtəmiz Altındağ rayonunda, Ankara qalasının cənub küncündə yerləşən tarixi "Ahi Şerafettin" məscidi olur. Xalq arasında "Arslanhane" kimi də tanınan bu ibadət yerinin tarixi XIII əsrə gedib çıxır. Onun belə bir ad qazanmasının səbəbi isə məscidin yanında keçmişdə bir türbənin üzərində yerləşdirilmiş aslan heykəlləri olub. Bu gün Anadolunun nadir dini abidələrindən hesab olunan "Ahi Şerafettin" məscidi Səlcuqlu memarlığının klassik nümunəsidir. Məscidin daxili taxta sütunlarla dəstəklənir. Bələdçimizin bildirdiyi qədərilə burada son yüzillikdə bir neçə dəfə bərpa işləri həyata keçirilib. Ankara ən qədim və ən mühüm dini-memarlıq abidələrindən sayılan məscidin minarənin təməlində Roma dövrünə aid materiallar da buraya məlumatlı gələnlər üçün diqqətəlayiq bir detal kimi görünür.Türkiyədə getdiyim bütün məscidlərində olduğu kimi buranın da saatdan asılı olmayaraq daimi ziyarətçiləri var. Öz növbəmizdə, biz də burada dualarımızı etdikdən sonra minilliklərə şahidlik etmiş Ankara qalasına qalxırıq.

Şəhərin ən qədim və görkəmli abidələrindən biri olan bu qala strateji baxımdan olduqca mühüm yüksəklik üzərində yerləşir. Eramızdan əvvəl inşa edildiyi bilinsə də, təməlinin nə vaxt qoyulduğu məlum olmayan qala ilk dəfə Roma dövründə təmir edilib. Daxili divarları isə VII əsrdə bizanslılar tərəfindən inşa olunub. Həmçinin sonrakı dövrlərdə Səlcuq və Osmanlı imperiyaları tərəfindən genişləndirilib və möhkəmləndirilib. Bu səbəbdən qala həm memarlıq, həm də tarix baxımından müxtəlif sivilizasiyaların izlərini özündə birləşdirən nadir abidələrdən hesab olunur.

Qala, ümumilikdə, daxili və xarici divar sistemlərindən ibarətdir. Daxili qala ən qədim hissə hesab olunur və burada müxtəlif dövrlərə aid tikinti materiallarından istifadə edildiyi üçün divarların üzərində fərqli üslubların izlərini görmək mümkündür. Qala divarlarının bir hissəsində Roma dövrünün iri daş blokları, digər hissələrində isə Səlcuq və Osmanlı dövrlərində əlavə olunmuş kərpic və yonma daşlar seçilir. Bu isə bizə Ankara qalasını tarixi layların canlı ensiklopediyası kimi dəyərləndirməyə imkan verir. İç qalanın divarları üzərində 42 kiçik qüllə yerləşir.

Xarici qala isə qədim Ankara şəhərini əhatə edir ki, burada təxminən 20 qüllə yüksəldilib. Yerdən 110 metr yüksəklikdə yerləşən qalaya qalxmaq bir qədər çətin olsa da, irəlilədikcə buranın həm də yerli sakinlər üçün artıq ticarət məkanına çevrildiyini görürük. Ərazinin orta yaşlı sakinləri ziyarətçilərə daha çox qadın zinət əşyaları, şəhərin simvollarının əks olunduğu maqnitlər, baş örtükləri təqdim edirlər. Qalanın yerləşdiyi yüksəklikdən Ankaranın bütöv mənzərəsi açılır. Bu xüsusiyyəti isə əsrlər boyu qala üçün həm strateji müdafiə üstünlüyü yaradıb, həm də indiki dövrdə turistlər üçün cəlbedici nöqtələrdən biridir.

Ankara qalasının ətrafındakı tarixi məhəllələr də abidənin mədəni dəyərini artırır. Qala ərazisində və ətrafında Osmanlı dövrünə aid tarixi evlər, dar daş küçələr, sənətkarlıq dükanları, xalçaçılıq və misgərlik emalatxanaları, həmçinin bir neçə kiçik muzey yerləşir. Bu mühit qalanı sadəcə arxeoloji abidə deyil, həm də canlı mədəniyyət məkanına çevirir. Tarixçilərin fikrincə, Ankara qalası müxtəlif dövrlərdə həm hərbi istehkam, həm inzibati mərkəz, həm də şəhərin inkişafını yönləndirən sosial ərazi funksiyasını daşıyıb. Səlcuqlar dövründə qala ətrafında yaşayış genişlənməyə başlayıb, Osmanlı dövründə isə qala əhəmiyyətli inzibati mərkəz kimi istifadə edilib. Ona görə də bu gün Ankara qalası şəhərin simvolu, paytaxtın tarixi irsinin ən parlaq təcəssümü və Türkiyənin mühüm turizm məkanlarından biri kimi qorunub saxlanılır. XIX əsrə aid məşhur Kınacızadə malikanəsində nahar etdikdən sonra bugünlük son dayanacaq nöqtəmizə - müasir Ankaranın ən məşhur memarlıq nümunələrindən olan Atakuleyə hərəkət edirik.

Bu tikili şəhərin Çankaya rayonunda, paytaxtın ən yüksək nöqtələrində yerləşir. 1989-cu ildə istifadəyə verilən bina Ankara üçün modernləşmənin, urbanizasiyanın və şəhərin özünü yenidən qurma prosesinin simvolu kimi qəbul edilir. Atakule paytaxtda həm estetik, həm də funksional baxımdan diqqət çəkir. 125 metr hündürlüyə malik bu qüllədə müşahidə bölməsi yerləşir və buradan Ankaranın 360 dərəcəlik mənzərəsi görünür. Elə həmin xüsusiyyətinə görə Atakule uzun illərdir, həm yerli sakinlərin, həm də turistlərin ən çox ziyarət etdiyi məkanlardan biridir.

Bələdçimizin sözlərinə görə, qüllənin ən səciyyəvi elementlərindən biri onun üzərində yerləşən fırlanan restorandır. Bu restoran qüllə Türkiyədə innovativ memarlıq nümunələrindəndir. Restoranın gün ərzində fırlanması hesabına ziyarətçilər burada oturduqları yerdən qalxmadan Ankaranı seyr etmək imkanı əldə edirlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Atakulenin yerləşdiyi Çankaya ərazisi Ankara diplomatik dairəsinin mərkəzi hesab edilir. Ankaranın müxtəlif istiqamətlərindən baxdıqda qüllə rahatlıqla görünür, həmçinin qüllədən də baxdıqda şəhərin ən vacib tikililərini seyr etmək mümkündür.

Buradakı qəhvə fasiləmizdə yapon və çinli tələbələrlə tanış olur, onlardan Türkiyə türkcəsində qardaş ölkəmiz haqqında təəssüratlarını öyrənirik. Tələbələr çox qısa müddətdə bu dilə yiyələnməklərinin səbəb kimi ölkəyə olan sevgilərini göstərirlər. Biz isə belə xoş təəssüratla ilk günümüzü yekunlaşdırırıq.