Kremlin kilsəyə dəstək nümayişi – Paşinyanın cavab tədbirləri olacaqmı? - ŞƏRH

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanla erməni apostol kilsəsi arasında münaqişə siyasi-ideoloji xarakter alıb. Artıq bu qarşıdurma erməni cəmiyyətində parçalanmalara yol açıb. Onun hökuməti dünyəvi, islahatçı və qərbyönümlü dəyərləri təbliğ edir, kilsə isə ənənəvi olaraq mühafizəkar və milli kimlik mövqeyi tutur. Paşinyanla erməni kilsəsi arasındakı qarşıdurma sadəcə şəxsi və ya institusional mübahisə deyil, modernləşmə ilə ənənə, dünyəvi dövlət və dini-milli kimlik arasındakı mübarizənin əksidir.

Hökumət iddia edir ki, kilsə ayrı-ayrı keşişlər vasitəsilə etirazlara və seçki proseslərinə təsir göstərib ki, bu da siyasətə müdaxilə kimi qəbul edilir. İttihamlara konstitusiya quruluşunun dəyişdirilməsinə çağırışlar, seçkilərə müdaxilə və iclaslarda iştirak etməyə məcbur etmə daxildir. Bu səbəbdən də yepiskop Mkrtıç Proşyan, 10-12 nəfər kilsə xadimi, II Qareginin qardaşı Gevorq Nersisyan, onun oğlu Ambarsum Nersisyan da həbs edilənlər arasındadır. Onların hər biri mitinqlərə məcburi insan cəlb etmək, seçki prosesinə müdaxilə etmək, hökumət əleyhinə aksiyalarda iştirak etmək ittihamları ilə üzləşiblər. Bu həbslər kilsə ilə hökumət arasında ciddi uçurumun yaranması fonunda başlayıb və II Qareginin postunu təhvil verənə qədər davam edəcəyinə işarə edir. Amma maraqlıdır ki, sözügedən həbslər dalğası fonunda erməni kilsəsinə Rusiyadan dəstək gəlib. Bu dəstək isə prezident səviyyəsindədir.

Prezident Vladimir Putin Milli Birlik Günü münasibətilə Erməni Apostol Kilsəsinin Rusiya və Yeni Naxçıvan Yeparxiyasının rəhbəri arxiyepiskop Yezrasa Aleksandr Nevski ordenini təqdim edib. Ordenin arxiyepiskopa təqdim edilməsi, Ermənistan hakimiyyətinin Erməni Apostol Kilsəsinə qarşı başlatdığı kampaniya fonunda xüsusilə diqqətəlayiqdir. İşin digər maraqlı tərəfi də Yeni Naxçıvan yeparxiyası kimi qondarma bir quruma Rusiyada dövlət səviyyəsində ehtiramın göstərilməsidir. Görəsən, Rusiya hökuməti ermənilərin Naxçıvanla bağlı iddialarından xəbərsizdirlər? Niyə görə yeparxiya məhz belə adlandırılır və Kreml buna göz yumur? Göründüyü kimi, açıq suallar var və bu sualların cavabı Moskvanın erməni kilsəsinə göstərdiyi dəstəkdədir.

Arxiyepiskop Yezrasın mükafatlandırılmasına diqqət yetirsək, məlum olur ki, bu yaxınlarda Baş nazir Nikol Paşinyan bu şəxsi KQB agenti adlandırıb. Bu açıqlama fonunda Yezrasın mükafatlandırılmasını Moskvanın İrəvana mesajı da adlandırmaq olar. Eyni zamanda 4 oktyabr tarixində Moskvada katalikos II Qareginin taxta çıxmasının 26 illiyi qeyd edilib. Bu iki hadisənin təsadüf olmadığı, əslində Kremlin İrəvana birbaşa mesajı olduğu açıq-aydın görünür. Çünki erməni kilsəsi mövcud olduğu dövr ərzində hər zaman təsir kanalı, Rusiyanın qərəzli "daxili müxalifəti" kimi çıxış edib. Eyni zamanda Rusiya kilsə müxalifət qüvvələrini də hər zaman təşviq edib.

Bir sıra hesabatlarda öz əksini tapıb. Məsələn, 2025-ci ilin yanvar ayında "İnstitute for Cultural Diplomacy Studies"in araşdırması göstərir ki, kilsə Rusiyanın Ermənistana nüfuz kanalıdır. Kilsə rəhbəri II Qaregin hər zaman Paşinyanı tənqid edib və Rusiyayönümlü siyasi kursu dəstəkləyib. Elə 2023-cü ildə Putin tərəfindən II Qaregin "Rusiya ilə Ermənistan arasında mədəni və humanitar əlaqələrin inkişafına görə" Rusiya ordeni ilə təltif edilib. Yəni, kilsə Rusiyanın Ermənistandakı yumşaq gücü rolunu oynayır. Kilsə strukturları Kreml tərəfdarı mesajlar və Paşinyan hökumətinə qarşı müxalifət üçün "platforma" kimi istifadə edilir. Eyni zamanda kilsə xadimlərinin Paşinyanın Qərbə yaxınlaşma siyasətini tənqid etmələri də Rusiyanın maraq dairəsindədir. Elə bu səbəbdən də Baş nazir və hakimiyyətin digər nümayəndələri kilsəni Moskvanın nüfuzu və təsiri ilə əlaqəli təlimatlarla hərəkət etdiyini bildirirlər. Bu, həm də daha geniş geosiyasi mənzərənin bir hissəsi ola bilər: Rusiyadakı erməni diasporu, Ermənistan-Rusiya mədəni və humanitar əlaqələri - bütün bunlar Rusiyanın Cənubi Qafqazda və xaricdəki ermənilər arasında yumşaq gücü üçün bir mexanizm rolunu oynaya bilər.

Putin və ya Rusiya hakimiyyəti kilsə xadimlərinə açıq şəkildə "Biz sizinləyik", "Siz bizim üçün vacibsiniz" mesajı verir. Bu, əlaqələri gücləndirir və sədaqət yaradır. Diaspora, kilsə layihələri və mədəni və dini təşəbbüslər vasitəsilə Rusiya kilsə strukturlarını dəstəkləyir və bununla da təsir şəbəkəsi yaradır. Paşinyan hökuməti Rusiya maraqlarından yayınan Moskvadan asılılığın azaldılması, Qərblə yaxınlaşma kimi kursu təbliğ edəndə bu zaman Kremlin göstərişi ilə dərhal kilsə strukturları hərəkə keçir. Müxtəlif din xadimləri kilsələrdə, ümumi yığıncaqlarda bu siyasəti tənqid edir, müxalifət təzyiqinin yarandığı fonunu ortaya atırlar. Bu isə o deməkdir ki, artıq apostol kilsəsi Kremlin Paşinyan hökumətinə təzyiq alətinə çevrilib. Bu təzyiq isə birbaşa yox, mədəni-dini əlaqələr, bir sıra kilsə xadimlərini dəstəkləmək, ideoloji platforma, kilsə vasitəsilə hökumətə qarşı ictimai təzyiqin yaradılması kimi formalarla ortaya çıxır.

Nəzərə alsaq ki, 2026-cı ildə Ermənistanda keçiriləcək parlament seçkiləri müxalifətlə iqtidar arasında ölüm-dirim savaşına çevriləcək, o zaman əminliklə söyləmək olar ki, Kreml mütləq bu seçkilərə müdaxiləyə cəhd edəcək. Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Köçəryanın seçkilərdə iştirak edəcəyi, oğlu Levon Köçəryanı da partiya siyahısında birinci yerə çıxarmağı hədəflədiyi barədə xəbərləri də nəzərə alsaq, Moskvada kilsəyə göstərilən ehtiramın pərdə arxasını da anlamış olarıq.

Ehtimal etmək olar ki, II Qaregin və digər kilsə xadimlərinə seçkilərdə məhz Robert Köçəryanı dəstəkləmək göstərişi ya verilib, ya da veriləcək. Rusiya lideri Putinlə dostluq əlaqələri olan eks-prezidentin məhz kilsə tərəfindən dəstəklənəcəyini yəqin ki, hakim komanda da nəzərə alıb. Bu səbəbdən də yaxın günlərdə Qaregin və Robertə qarşı hansısa addımların atılacağı istisna deyil.

Kamil Məmmədov